Eyðum óvissunni

Á liðnum vikum hafa samtök útgerðarmanna  gengist fyrir fundaherferð gegn því sem þeir nefna „fyrningarleið“ í sjávarútvegi. Þar eiga þeir við þau áform stjórnvalda að gera breytingar  á framtíðarskipan fiskveiðistjórnunarinnar með innköllun og endurúthlutun fiskveiðiheimilda á tuttugu árum. Þau áform byggja á fyrirheiti því sem báðir stjórnarflokkar gáfu fyrir síðustu kosningar og stjórnarsáttmálinn kveður á um.

 Útvegsmönnum virðist  heitt í hamsi og mikið í mun að sannfæra almenning um að afleiðing fyrirhugaðra breytinga muni verða hrun atvinnugreinarinnar á örfáum árum.

Það vekur athygli við þennan málflutning að á sama tíma og LÍÚ kallar ákaft eftir nákvæmri útfærslu og talar um „óþolandi óvissu“ um hana, telja samtökin sig geta spáð gjaldþroti greinarinnar verði innköllunarleiðin farin. Margt í þeim málflutningi byggir þó á augljósum misskilningi og/eða misfærslum í málflutningi. Skal nú vikið að því helsta.

Fullyrt hefur verið að ætlunin sé að „taka af“ útgerðinni þær fiskveiðiheimildir sem hún hefur nú yfir að ráða og „keypt“ á liðnum árum. Í því sambandi hafa menn notað orð eins „eignaupptöku“ og „þjófnað“. Í hinu orðinu segja menn (sumir a.m.k.) að þeim hafi alltaf verið ljóst að fiskveiðiheimildirnar séu engin eign heldur einungis nýtingarréttur. Gott og vel. Sé hið síðarnefnda tilfellið, er enginn ágreiningur þarna. Stjórnvöld hafa aldrei hugsað sér að taka neitt af neinum, heldur að treysta í sessi eignarhald þjóðarinnar yfir auðlind sinni til að eyða allri óvissu og tryggja í framkvæmd ákvæði 1. gr. fiskveiðistjórnunarlaga en þar segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar“. Stjórnvöld telja einnig mikilvægt að koma inn í stjórnarskrá lýðveldisins ákvæði um eignarhald þjóðarinnar á náttúruauðlindum, þ.m.t. sjávarauðlindinni. Þá vilja stjórnvöld  skapa sanngjarnar og eðlilegar leikreglur í þessari atvinnugrein og ná sátt við þjóðina, en ekki aðeins LÍÚ, um fiskveiðistjórnunarkerfið. Allar breytingar sem gerðar verða eiga að tryggja „trausta atvinnu og byggð í landinu“ eins og stendur í sömu 1. grein.   Þannig er að sjálfsögðu gert ráð fyrir því að smærri og stærri útgerðir landsins muni veiða fiskinn í sjónum , eftir sem áður, enda hafa þær til þess tækin og reynsluna.

Fullyrt hefur verið að stjórnvöld ætli með breytingum á fiskveiðistjórnunarkerfinu að svipta grunninum undan rekstri sjávarútvegsfyrirtækja enda muni innköllun og endurúthlutun fiskveiðiheimildanna gjörbylta rekstrarforsendunum. Ekkert er þó fjær sanni – enda segir sig sjálft að íslenskur sjávarútvegur er undirstöðuatvinnugrein sem efnahagslífið þarf á að halda. Sjávarútvegurinn nytjar eina mikilvægustu auðlind þjóðarinnar.  En það er auðvitað sanngirnismál að arðurinn af þeim afnotum skili sér í þjóðarbúið, til samfélagsins sem ól þessa atvinnugrein af sér en fari ekki út úr greininni eða í vaxtagreiðslur til bankanna.

Vel rekinn sjávarútvegur, hagkvæm nýting auðlindarinnar, sjálfbærni og sanngjarnar leikreglur hljóta að vera sameiginlegt markmið allra aðila í íslenskum sjávarútvegi. Um þetta virðast menn sammála. Þau sjávarútvegsfyrirtæki sem eru vel rekin og hafa hagað sér skynsamlega í fjárfestingum og umsvifum, eru og eiga að vera samfélagsstólpar hér eftir sem hingað til. „Greinin verður að geta fjárfest og viðhaldið sér“ sagði framkvæmdastjóri FISK-Seafood  á fundi sem LÍÚ hélt nýlega á Grand-Hotel  í Reykjavík.

Það eru orð að sönnu og um þetta erum við sammála. Úthlutun nýtingarréttar veiðiheimilda til langs tíma, t.d. 15 - 20 ára myndi skapa útgerðunum mun stöðugri rekstrarskilyrði en nú eru, með möguleikum á langtímaáætlunum.  Samhliða þarf að tryggja eðlilegan leigumarkað þannig að þeir sem ekki þurfa að veiða þær aflaheimildir sem þeim er úthlutað skili þeim aftur inn í “ auðlindasjóð“ þaðan sem aðrir eiga þess kost að leigja þær til sín á sanngjörnu verði, en ekki á því uppsprengda leiguverði sem hér hefur tíðkast. Afraksturinn af leiguverðinu myndi nýtast til samfélagslegra verkefna. Þannig myndi samfélagið njóta góðs af leigutekjum veiðiheimildanna en ekki einungis þeir útgerðarmenn sem nú um stundir eru handhafar kvóta. Nýtt fyrirkomulag myndi þýða mun minni fjárfestingakostnað fyrir útgerðirnar, lægra leiguverð og tryggari starfsskilyrði til framtíðar.

Framkvæmdastjóri FISK-Seafood, Jón Eðvald Friðriksson, sem vitnað var til hér áðan hefur til dæmis talað fyrir því að stjórnvöld geri samning við útgerðina til langs tíma um nýtingarrétt af veiðiheimildum. Hann segir að málið snúist um vinnufrið. Undir þetta getum við tekið heils hugar. Það hefur töluvert skort á vinnufriðinn að undanförnu, enda eru hræðsluáróður og stríðsyfirlýsingar lítt til þess fallnar að skapa frið yfirleitt.

Verkefnið sem bíður okkar núna – hagsmunaaðila í sjávarútvegi ekki síður en stjórnvalda – er að eyða óvissunni. Henni verður því aðeins eytt að menn nálgist viðgangsefnið af ábyrgð og ræði það málefnalega og allir komi að því borði

Þeim fer fjölgandi útvegsmönnunum sem viðurkenna rétt þjóðarinnar til þess að treysta í sessi forræði samfélagsins yfir auðlindinni. Um leið þurfa stjórnvöld að fallast á rétt fyrirtækjanna til þess að móta sér skynsamlega fjárfestingastefnu  og traustari rekstrarforsendur.

Síðast en ekki síst þarf að koma hér á fiskveiðistjórnunarkerfi sem meiri sátt ríkir um í samfélaginu. Eins og þeir vita sem til þekkja hefur mikið skort á þá sátt frá því núverandi kvótakerfi var komið á, enda hafa vankantar þess haft alvarlegar afleiðingar fyrir margar byggðir landsins og leitt af sér mismunun og mannréttindabrot sem sjá má af hæstaréttardómum  sem fallið hafa og úrskurði Mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna.

Það er því sanngirnismál, nú þegar endurreisa þarf íslenskt efnahagslíf, að þessi atvinnugrein komi að því verki eins og til er ætlast af öðrum ábyrgum aðilum, ekki síst í atvinnulífinu.

Ólína Þorvarðardóttir og Guðbjartur Hannesson