Bændur og landið okkar í velsældarhagkerfi

Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir oddviti Pírata í Norðvesturkjördæmi, og Kristín Vala Ragnarsdóttir, framboði fyrir Pírata í Reykjavík Norður.

Píratar hafa alltaf verið flokkur sem tala fyrir kerfisbreytingum í þágu samfélagsins. Vandamál nútímans eru nefnilega oftast kerfisbundin og til þess að fá öðruvísi niðurstöður er þörf á öðruvísi nálgun.

Ein af þeim grundvallarbreytingum sem þarf að eiga sér stað eru markviss skref í átt að velsældarhagkerfi og sjálfbæru samfélagi, sem getur leitt fram lausnir sem liggja þvert á ólíka geira samfélagsins. Ólíkt núverandi kerfi eru markmið velsældarhagkerfisins ekki að hámarka hagvöxt, gróða og arð eigenda stórfyrirtækja – heldur að að tryggja velsæld okkar allra sem hér búum, sem og náttúrunnar.

Velsældarhagkerfi byggir á þeirri hugsun að styðja við sjálfbæra þróun. Því þarf kerfishugsun og samtvinnun þekkingar sem tengist umhverfinu og náttúrunni, hagkerfi, viðskiptum og fjármálum, og samfélagslegum þáttum, þar með þekkingu bænda.

Landbúnaður í velsældarhagkerfi

Landbúnaður í heiminum öllum stendur frammi fyrir umbyltingu vegna framfara í ræktun, hnattrænna loftslagsbreytinga, og vegna breyttra neysluvenja almennings í tengslum við græn umskipti samfélagsins.

Í slíkum breytingum felast bæði áskoranir og tækifæri. Við Píratar erum óhrædd við að taka ný skref inn í framtíðina. Við viljum efla þekkingu á fjölbreyttum landbúnaði og við leggjum ríka áherslu á stuðning við nýsköpun sem getur nýst í landbúnaði, t.d. í garðrækt, ylrækt, jarðrækt, og við lífræna framleiðslu.

Sömuleiðis þarf að styðja mun betur við hefðbundinn landbúnað, en bændur hafa lengi talað um léleg kjör, og hvernig búvörusamningar þarfnist breytinga til að bregðast við breyttum aðstæðum.

Neyðarákall ungra bænda

Samtök ungra bænda sendu til að mynda út neyðarkall í fyrra, þar sem þau sögðu stjórnvöld þurfa að bregðast strax við, enda sé brottfall úr stéttinni alltof hátt, og fjöldagjaldþrot blasi við ef stjórnvöld grípi ekki inn í vandann án tafar.

Því ákalli tökum við hjá Pírötum alvarlega. Við viljum tryggja framtíð og afkomu bændastéttarinnar með bættum lánakjörum, styrkjum til framkvæmd, niðurgreiðslu raforkuskostnaðar í nýsköpun, og skilyrðislausri grunnframfærslu fyrir alla bændur.

Við getum rekið loftslagsvænasta landbúnað í heimi

Síðustu misseri hafa Bændasamtökin unnið að svokölluðum Loftslagsvísi bænda, sem eiga að hjálpa bændastéttinni að móta metnaðarfulla stefnu í loftslagsmálum.

Slíkum áformum fögnum við hjá Pírötum, enda setjum við umhverfis- og loftslagsmálin á oddinn og höfum meðal annars fengið viðurkenningu fyrir metnaðarfyllstu stefnuna í þeim málaflokki í úttekt Sólarinnar, sem er mat á stefnum allra stjórnmálaflokka á vegum Ungra umhverfissinna.

Bændur eru sú stétt sem finnur einna mest fyrir loftslagsbreytingum, enda vinna þeir náið með náttúrunni allt árið um kring. Það er því mikilvægt að landbúnaður sé sjálfbær og loftslagsvænn og að framtíð landbúnaðar og komandi kynslóða sé tryggð.

Við Píratar trúum því líkt og Bændasamtökin að við getum svo sannarlega rekið loftslagsvænasta landbúnað í heimi.

Tryggjum framtíð og velferð bænda – og þar með okkar allra

Í heimsókn okkar til Bændasamtaka Íslands í síðustu viku fórum við yfir helstu áherslumál þeirra á næstu árum, en nýir búvörusamningar eru á dagskrá næstu ríkisstjórnar og eiga að koma fram árið 2026.

Það er góður samhljómur í áherslum Bændasamtakanna og stefnum Pírata í landbúnaðarmálum.

Til dæmis var nefnt að það væri undirstöðuatriði að tryggja afkomu og öryggi bænda, meðal annars með styrkingu stoðkerfa, betri tryggingavernd til að draga úr fjárhagslegri áhættu og óvissu, og að nútímavæða regluverk og kerfi.

Þá þarf sömuleiðis að styðja við framleiðslu hérlendis með viðeigandi tollvernd þar sem það sama gengur yfir innlendar sem og innfluttar matvörur, og að merkingar, gæðastimplar, og vottanir um dýravelferð séu áreiðanlegar og í samræmi við þá staðla sem við setjum.

Þetta samræmist áformum okkar Pírata að bændur og fólk sem stundar landbúnað geti fengið grunnframfærslu til að sinna sínum landbúnaði af ástríðu, í stað þess að ánægja þess að starfa í honum sé gleypt af áhyggjum er varðar fjárhagslegt óöryggi og lélegum kjörum.

Það hefur aldrei verið mikilvægara að tryggja að landið haldist í byggð og að jarðir séu áfram notaðar í landbúnað, í stað þess að falla í eyði og verða erlendum fjárfestum að bráð.

Andleg og líkamleg velferð bænda og dýra

Velferð dýra er velferð bænda, og er það í augum Pírata undirstöðuatriði landbúnaðar að velferð dýra sé í fyrirrúmi. Við þurfum að tryggja að dýr búi ekki við óviðunandi aðstæður, fái tækifæri til að njóta lífsins og að slátrun þeirra sé eins sársaukalaus og skjót og auðið er. Til þess þarf að leggjast yfir alla þætti dýrahalds og gera breytingar sem tryggja velferð dýra.

Samhliða því þarf svo að tryggja andlega og líkamlega velferð bænda, stuðla að nýliðun og skapa umhverfi og hvata þar sem fólk sér kost á því að starfa í landbúnaði í stað þess að upplifa óöryggi, ótta og vanmátt. Okkur á öllum að líða vel, hvort sem við erum mannfólk eða önnur dýr.

Sjálfbærni er framtíðin

Bændur spila lykilhlutverk í því að stuðla að fæðuöryggi, og hefur þörfin fyrir sjálfbæra matvælaframleiðslu sjaldan verið jafn mikilvæg. Með því að styðja betur við sjálfbærar aðferðir og nýsköpun í innlendri framleiðslu drögum við úr þörfinni að reiða okkur eins mikið á innfluttar vörur, og stuðlum að því að íslenskur landbúnaður geti blómstrað og að fleiri sjá kosti þess að stunda landbúnað. Það má nefnilega ekki má gleyma því að matur er menning. Píratar leggja áherslu á að styðja við menningararf landsins, og rætur hans eru í bændasamfélaginu.

Bændur í velsældarhagkerfi framtíðar

Ímyndum okkur að við eigum okkur öll þennan velsældardraum fyrir landið okkar. Ef stefnan er tekin upp 2025 lítum þá til tveggja kjörtímabila - og sjáum fyrir okkur að eftirfarandi hlutir verði orðnir að veruleika árið 2033:

1. Bændur fá borgaralaun og geta því haft meiri tíma til að hugsa um land og dýr - sem er það sem gleður hjarta þeirra. Stór hluti bænda hefur tekið upp umhverfisvænan landbúnað eins og t.d. auðgandi landbúnað (e. regenerative agriculture) þar sem beit dýra er stýrt yfir túnin og innkaup á tilbúnum áburði hafa stórminnkað. Það sparar gjaldeyristekjur, bindur kolefni í jarðvegi, eykur líffræðilega fjölbreytni, eykur velferð dýra og minnkar kostnað fyrir bændur.

2. Tryggingarvernd, lánakjör, tollvernd og hvatar og styrkir í innlendri nýsköpun hafa verið bætt sem um munar, og bændur búa því við mun meira fjárhagslegt öryggi, betri lánakjör til framkvæmda, niðurgreiðslu á rafmagni og að innflutt matvæli þurfi að fylgja sömu stöðlum og innlend framleiðsla. Það mun leiða til ríkari sjálfbærni og fæðuöryggis.

3. Bændur eru nú farnir að fá greiðslur í gegn um kolefnisbókhald sem tengist landnýtingu. Dýravelferð hefur batnað því ekki bara nautgripir, kindur og hestar eru í stýrðri beit, heldur eru svín og hænur líka á landinu. Verksmiðjubúskapur með dýr hefur stórminnkað og merkja má stóran hluta kjötafurða sem “lausagöngu”, “auðgandi” og/eða “lífrænt”.

4. Farið hefur verið í stórátak í náttúruvernd. Skógar hafa aukist á landinu - því skógrækt hefur verið stunduð á örfoka landi og söndum, aðallega af bændum. Votlendi hefur verið endurheimt út um allt land. Vel gróið mólendi hefur verið varðveitt fyrir fuglana okkar. Líffræðilegur fjölbreytileiki hefur stóraukist á landi og í sjó.

… og svo margt, margt fleira. Það er nefnilega hægt að gera hlutina aðeins öðruvísi. Með öðruvísi nálgun, þá fáum við vitanlega öðruvísi niðurstöðu.

Við bjóðum bændum að vera með okkur í því að byggja upp velsældarhagkerfið í þágu manna og náttúru.

Höfundar eru Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir, sveitastelpa af blönduðu búi úr Austur-Húnavatnssýslu og oddviti Pírata í Norðvesturkjördæmi, og Kristín Vala Ragnarsdóttir, Prófessor Emerita, sjálfbærnifræðingur, meðstofnandi og sendiherra Bandalags velsældarhagkerfa, í framboði fyrir Pírata í Reykjavík Norður.