Ég er þessi bráðláta týpa

Fyrir nokkrum árum bjó ég í litlu þorpi úti á landi. Kaupstaðurinn var skammt undan og blómlegir sveitabæir í augsýn til allra átta. Sjarmerandi byggð þar sem litróf mannlífsins spannaði allt frá venjulegu fólki til Lunddælinga.

Ég starfaði í litlum sveitaskóla, fjársjóðskistu þekkingar og reynslu, þar sem verðmætasti fjársjóðurinn var lífsglöð börn sem fengu að njóta sín og rækta hæfileika sína í sínu umhverfi.

Yfir kaffibolla einhvern morguninn fékk ég þá grillu í höfuðið að ég þyrfti að upplifa fleiri ævintýri í lífinu. Prófa eitthvað nýtt. Fara út fyrir þægindaramman eins og var svo mikið inn á þeim tíma. Það skipti engum togum að fáeinum vikum síðar var ég á leið til Noregs með fjölskylduna mína og einn fólksbíl af farangri.

Nú bý ég í lítilli byggð úti á landi í Noregi. Kaupstaðurinn er skammt undan og blómlegir sveitabæir í augsýn til allra átta. Sjarmerandi byggð þar sem litróf mannlífsins spannar allt frá venjulegu fólki til Skarseyinga. Ég starfa í litlum sveitaskóla með 14 nemendum.

Ekki er allt í minni norsku sveit eins og í þeirri íslensku. Til dæmis jókst fjöldi bráðlátra í mínu sveitarfélagi úr núll í einn við komu mína. Bráðlátir Norðmenn eru vandfundnir. Jafnvel ekki til. Góður nágranni ýjaði einhvern tímann að því með norskum semingi að það væri kannski engin tilviljun. Fyrir allmörgum árhundruðum fundust víst bráðlátir Norðmenn líka. Í bráðlæti sínu ruku þeir flestir í víking að vanhugsuðu máli og þeir sem komust lífs af enduðu margir hverjir á eyju norðvestur í hafi. Þeir sem ekki sigldu gerðu gjarnan eitthvað af sér í bráðlæti sínu og voru sendir í útlegð á sömu eyju.

Ég kann því ákaflega vel að kynnast nýju landi með nýjum venjum. Ég kann því líka ákaflega vel að rekast af og til á eitthvað sem minnir á heimabyggð. Ekki öllu jafn vel samt.

Ég var ekki búin að starfa lengi í mínum 14 barna skóla þegar ný stjórn tók við sveitafélaginu. Vingjarnleg grúppa sem hafði skömmu áður farið brosandi um vinnustaði og kynnt sig með óvenju syngjandi röddum. Á upphafsdögum stjórnartíðar þeirra lögðust yfir vesalings fólkið þrúgandi áhyggjuhrukkur fjármála sveitafélagana. Á þeim hrukkum vinna engin krem. Eina ráðið við þeim er að loka skólum.

Nú kunna einhverjir að spyrja sig hvort Norðmenn séu ekki meðal ríkustu þjóða heims? Það er vissulega rétt en skólarnir eru reknir af sveitarfélögum og lítil sveitarfélög á Norður-Mæri mala víst ekki gull.

Ég kann því ákaflega vel þegar ég upplifi það af og til hér í órafjarlægð að heiman hvað heimurinn er í raun lítill. Ekki alltaf jafn vel samt.

Í upphafi sparnaðarferlisins; „Úttekt á skólastrúktúr“ rakst ég á þá merkilegu staðreynd að sveitastjórnarmenn hér í sveit höfðu sennilega setið sama námskeið og íslenskir kollegar þeirra undir yfirskriftinni; Verkferlar í „úttektum á skólastrúktúr“. Yfirvofandi breytingar voru því kynntar almenningi seint og á tímapunkti þar sem flestir voru uppteknir af öðrum samfélagsmálum. Í upphafi var tveimur skólum, og þar með tveimur byggðarhlutum, att saman og látið að því liggja að ekki væri búið að ákveða hvorum skólanum bæri að loka. Þetta gerði það að verkum að umræðurnar snerust meira um hvor þessara skóla væri betri, minni, eldri og faglegri. Minna um hvernig í ósköpunum þeim hrukkóttu datt í hug þessi vitleysa að fara að leggja niður skóla. Síðast en ekki síst var boðað til íbúafundar með hógværum hætti og stuttum fyrirvara.

Nágrannkona mín ein og stjórnmálakona kannaðist vel við námskeiðið en mundi ekki í svipinn eftir Íslendingum þar. Bráðláta ég, reynslunni ríkari, fékk fyrirvaraverki um leið og fyrsta fjármálahrukkan blasti við. Ég fór að huga mér til hreyfings. Það ku víst vera mjög huggulegt að búa í Lúxemburg. Heldur hlýrra loftslag og frábærir skólar víst. Já, það er nefnilega þannig, á skjön við það sem kennt er á áðurnefndum sveitastjórnarnámskeiðum, að fólk flytur gjarnan búferlum eftir landslagi skólamála. Ungt fólk (já og miðaldra). Grunnstoðir samfélagsins.

Fundurinn var haldinn áður en ég náði að hlaða búslóðinni í fólksbílinn svo ég sat hann bara svona af forvitni. Prúðbúnir Norðmenn flykktust inn í vinalegt félagsheimilið. Þarna voru foreldrar núverandi nemendanna sjö. Þarna voru foreldrar barna sem áður höfðu stundað skólann. Þarna voru ungir foreldrar ungabarna og leikskólabarna sem höfðu ætlað sér að nýta skólann fyrir sín börn seinna meir. Þarna voru ömmur og afar barna sem þau vildu gjarnan hafa áfram í sinni heimabyggð. Þarna voru líka íbúar þéttbýlisins í sveitarfélaginu, notendur nágrannaskólans sem ekki var lengur undir hnífnum og íbúar nágrannasveitarfélaganna. Sveitastjórnarmenn sátu fyrir svörum í smekkfullu félagsheimili og vöffluilmurinn lá í loftinu.

Vinalegur eldri maður kvað sér fyrstur hljóðs. „Hvað í „all verden“ eruð þið nú að hugsa? Ætlið þið „virkelig“ að slíta hjartað úr samfélaginu okkar?“ Í kjölfarið kom svo spurningaflóð. „Haldið þið að það sé hægt að henda bara í ruslið heilum skóla, með allri reynslunni og sögunni sem í honum býr? Hafið þið skoðað hversu vandað starf er unnið hér? Hafið þið velt því fyrir ykkur hvers vegna fagfólk sækist eftir því að vinna hér? Eruð þið búin að gleyma því hvað gerðist síðast þegar lagður var niður skóli hér? Hvaða neikvæðu áhrif það hafði á byggðina okkar?“ Einn úr þéttbýlinu tók undir þetta. „Já, og ef þið haldið að þessi neikvæðu áhrif einskorðist við hverfið kringum skólann eruð þið eitthvað að misskilja. Sveitarfélag þar sem deilur um svona viðkvæmt mál hafa átt sér stað verður allt fyrir áhrifum. Neikvæður andi svífur yfir vötnum lengi á eftir og fælir fólk frá. Já og hvar er sparnaðurinn sem átti verða við síðustu skólalokun? Hefur einhver séð hann eða varð hann kannski enginn?“ Spurningarnar dundu áfram. „Hvers vegna er verið að skera niður hér þegar fjölskyldufólk velur að setjast hér að, meðal annars af því hér er góður skóli? Er ætlunin að börnin okkar eigi frá 6 ára aldri að sitja í rútu langar leiðir undir takmörkuðu eftirliti í alls konar veðrum?“ Alls konar veðrum, hugsaði ég og kímdi, en hélt því bara fyrir mig þar sem nágrönnum mínum líkar ekki þegar ég hæðist að því sem þeir kalla vont veður.

Fundurinn dróst fram eftir kvöldi, vöfflujárnin kólnuðu en svörin létu á sér standa. Síðasta innlegg kvöldsins var í lauslegri þýðingu eitthvað á þessa leið: „Snáfiði nú heim og finnið sparnað í einhverju sem kemur ekki niður á börnunum okkar.“

Næstu daga færðust hlutirnir smám saman í fyrra horf. Fátt spurðist til þeirra hrukkóttu og umræðan á kaffistofunni fór aftur að snúast um fjallgöngur næstu helgar. Bráðláta ég fór fljótlega að inna fólk eftir niðurstöðu í málinu.Hvernig var þetta með skólamálin?

Ullarpeysuklæddur samkennari minn varð fyrir svörum og sagði með norskum semingi: „Du Astridur,“ eins og ég kann nú annars ágætlega við íslenska mátan að gera hlutina, þá er lokun skóla ekki eitthvað sem maður veður í að vanhugsuðu máli með skammtímahagsmuni að leiðarljósi.“

Yfirvegaða ég dólaði mér heim og týndi búslóðina aftur inn úr bílnum. Alveg í rólegheitunum.

Ástríður Einarsdóttir