Torskilin bæjarnöfn - Ábær í Austurdal
Ábær í Austurdal. Elzta heimild um þetta bæjarnafn er Landnáma. Hún segir þannig frá: „Önundr víss, hét maðr, er land nam frá Merkigili, enn eystra dal alt fyrir austan; enn þá er Eiríkur vildi til fara at nema dalinn allan alt fyrir vestan, þá feldi Önundr blótspán til, at hann skyldi verða víss, hvern tíma Eiríkr mundi til fara at nema dalinn, ok varð þá Önundr skjótari ok skaut yfir ána með tundröru ok helgaði sér svá landit fyrir vestan, ok bjó milli á“. (Land- náma, bls. 142).
Eldhylur kallast í Jökulsá og Eldhylsklettur, þar sem Önundur skaut örinni, segja munnmæli. Frásögn þessi er býsna merkileg. Af henni virðist mega ráða, að Önundur hafi reist bústað sinn austan Jökulsár (eystri), því eftir orðunum að skilja, hefir liðið tími frá því að hann nam dalinn að austan og þar til hann helgaði sjer landið að vestan. Mjer þykir ólíklegt, að hann hefði fært bústað sinn vestur fyrir ána, enda getur ekki Landnáma um það. Ennfremur ber frásögnin með sjer, að höfundur hennar þekkir ekki bæjarnafnið. Veit það aðeins, að Önundur „bjó milli á“. Og það er hárrjett, hafi Önundur búið á Ábæ, því Ábæjará fellur að norðan, en Tinná að sunnan við bæinn, þó ekki allnærri. Hefði Önundur búið vestan ár, gat frásögnin síður staðist, því milli Jökulsánna liggur hár háls eða fell, og mjög langt milli ánna, enda var Jökulsá vestari í landnámi annars manns.
Jeg hygg líka, að bústaður Önundar hafi upphaflega heitið Bær, og höfundur Landnámu hafi heyrt getið um bæ Önundar, en ekki varað sig á því, að það væri sjerheiti bæjarins. Þetta styðst líka við orðalag í „Ábæjarbrjefi“ svonefndu. (Nafnið síðar. Utan á brjefinu er skrifað: ábæ, en það er með hendi frá 17. öld.) Brjefið er frumritað á skinn, ársett 1499 og er til heilt og óskaddað, Í því segir, að „Jón Jónsson lukti heilagri Hólakirkju jörðina alla á Bæ, er liggur í Dölum í Skagafirði“ (Dipl. ísl. V. b., bls. 422). Orðalag þetta sýnir, að sagt hefir verið á Bæ, en ekki í Bæ, sem mun vera málvenja um aðra Bæjar-bæi landsins (sbr. í Bæ í Borgarfirði - sjá Sturlungu, og í Bæ á Höfðaströnd, í Bæ í Hrútafirði o.s.frv.).
Af þessu má álykta, að forsetningin á festist smámsaman við Bæ og þá mynd bæjarheitið Ábær. Ef bærinn hefði verið kendur við á, hlaut bærinn að heita Árbær, og þekkjast þau heiti í Rangárvalla-, Árnes-, Gullbringu- og Kjósar- og Ísafjarðarsýslu. Heitið „Ábær“ er einstætt í þessari mynd og styður það líka tilgátu mína. Árna Magnússyni hefir fundist bærinn rjettnefndari „Árbær“, því þannig ritar hann nafnið í Jarðbók sinni (sjá Safn t.s. Ísl. IV. B., bls. 421 og 423), og er það auðvitað eignarfallsmyndin ár af á, en uppruna nafnsins hefir hann misskilið, og ekki fellt sig við „Ábær“, ef bærinn dró nafn sitt af á, sem líka var rjett athugað.
Ekki verður sagt með vissu hvenær heitið Bær breytist í „Ábær“. Í Sigurðarregistri stendur Ábær (Dipl.Ísl. IX, b., bls. 301) árið 1525, og í eignaskrá Hólastóls 1550 (Dipl. XI., bls. 861). Í máldagaskrá Ólafs biskups Rögnvaldssonar, sem talin er frá árunum 1461 - 1510, finst ritað Ábær, en skráin er víða máð á frumbrjefinu, og hefur því verið farið eftir yngri afskriftum af brjefinu á pörtum við prentun þess. Hefir það því ekki fult sönnunargildi í þessu efni (Dipl. V., bls. 247-251. Sjá hinar fróðlegu athugasemdir dr. Jóns Þorkelssonar um skrána). Enn skal þess getið, að í próventubrjefi Sveins Guðmundssonar árið 1464 er ritað á ábæjar . . . (Dipl. V., bls. 434). Mætti af þessu ætla, að Ábæjarnafnið hefði náð festu á 15. öldinni, en almennt verið nefnt á Bæ fram að þeim tíma (sbr. Ábær „á millum á“, Dipl. II, b., bls. 463).
/ Rannsóknir og leiðréttingar Margeirs Jónssonar
Áður birst í 35. tbl. Feykis 2018
Fleiri fréttir
-
Hressandi að skella sér í sjósund
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla, Lokað efni 23.11.2024 kl. 17.15Ingibjörg Davíðsdóttir er oddviti Miðflokksins frá bænum Arnbjargarlæk í Þverárhlíð í Borgarbyggð, fædd á Akranesi 1970 og á einnig ættir að rekja til Breiðafjarðareyja, Reykhóla og Múla á Barðaströnd. Ingibjörg á eina uppkomna dóttur og á heima í sveitinni og Garðabæ. Hún er sendiherra og stjórnarformaður Íslenska fæðuklasans. Hefur starfað í utanríkisþjónustunni í ríflega 25 ár, meðal annars sem sendiherra Íslands í Noregi, ráðgjafi forsætisráðherra í utanríkismálum ásamt því að starfa í sendiskrifstofum Íslands í Genf, Vínarborg og London. Ingibjörg tók sér leyfi frá utanríkisþjónustunni í fyrra og stofnaði Íslenska fæðuklasann.Meira -
Það sem maður veitir athygli vex og dafnar
feykir.is Skagafjörður, Listir og menning, Lokað efni 23.11.2024 kl. 12.09Það er margt í mörgu, sagði einhver einhverntímann, og hitti þar mögulega naglann rækilega á höfuðið. Greinarskrifari rak nýlega augun í viðburði í sveitinni sem komu honum svolítið spánskt fyrir sjónir; Kakóstund og 9D BreathWork. Það er Þóra Kristín Þórarinsdóttir frá Frostastöðum í Blönduhlíðinni sem stendur að baki þessum viðburðum. Það var ekkert vit í öðru en að kynna sér málið aðeins og senda Þóru nokkrar spurningar og rétt að byrja á því að spyrja hvað hún sé að gera þessa dagana.Meira -
Ætlaði að verða prestur
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla, Lokað efni 23.11.2024 kl. 11.37Eldur Smári er oddviti Lýðræðisflokksins í Norðvesturkjördæmi og er fæddur á Sauðárkróki í nóvember 1979. Foreldrar hans eru Edda Lilja Hjalta-dóttir, frá Keflavík og Kristinn Jónas Björnsson frá Nýjabæ á Hofsósi. Hann er giftur Stuart Grahame Deville sem fæddur er í Lower Hutt á Nýja-Sjálandi. Þeir giftu sig í Ráðhúsinu í Kaupmannahöfn 2019. Þeir eru barnslausir en miklir dýravinir.Meira -
Afmælisveisla Hvatar er einmitt í dag!
feykir.is Austur-Húnavatnssýsla, Mannlíf, Lokað efni 23.11.2024 kl. 09.45Félagar í Ungmennafélaginu Hvöt á Blönduósi fagna í dag stórafmæli félagsins en í dag eru nákvæmlega 100 ár og tveir dagar frá stofnun þess árið 1924. Af þessu tilefni verður afmælishátíð í Íþróttamiðstöðinni á Blönduósi og hefst dagskráin kl. 13:00 og verður margt til gamans gert.Meira -
Eflum ferðaþjónustu í Norðvesturkjördæmi | Heiðdís Rós Eyjólfsdóttir skrifar
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Aðsendar greinar, Vestur-Húnavatnssýsla 23.11.2024 kl. 09.45Ferðaþjónustan hefur verið ein af leiðandi ástæðum fyrir vaxtaþrótti íslensks samfélags undanfarin ár og eftirspurn eftir íslenskri ferðaþjónustu hefur vaxið af miklum krafti þótt jarðhræringarnar á Reykjanesskaga hafi leitt til ákveðinnar hnignunar. Þrátt fyrir allt hefur fjöldi erlendra ferðamanna á fyrstu níu mánuðum ársins verið lítillega yfir fjölda síðasta árs en fjöldi gistinátta hefur hins vegar dregist saman. Eins og kemur fram í þjóðhagsspá Hagstofunnar í nóvember er búist við því að fjöldi erlendra ferðamanna haldist stöðugur á næsta ári í 2,3 milljónum.Meira
Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá.
Feykir áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg.
Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.