130 ára afmæli Sauðárkrókskirkju :: Mörg og mikil tímamót

Ingimar Jóhannsson formaður sóknarnefndar, sr. Sigríður Gunnarsdóttir sóknarprestur, Rögnvaldur Valbergsson organisti og Davíð Jóhannsson formaður Kirkjukórs Sauðárkróks. Mynd: PF. Aðrar myndir eru fengnar úr bókinni Sauðárkrókskirkja og formæður hennar.

Stór tímamót eru framundan hjá Sauðárkrókskirkju sem fagnar 130 afmæli en vígsla hennar fór fram þann 18. desember árið 1892. Í tilefni þessa verður haldin hátíðarmessa nk. sunnudag, fyrsta sunnudag í aðventu. Þar mun kirkjukórinn, sem einnig fagnar stórum tímamótum, syngja og halda sérstaka örtónleika eftir athöfn og að því búnu verður boðið í veislukaffi.

Svo segir í bók Kristmundar Bjarnasonar; Sauðárkrókskirkja og formæður hennar, sem Sóknarnefnd Sauðárkrókssóknar gaf úr á 110 ára afmæli kirkjunnar 1992, að um miðbik 19. aldar hafi verið farið að huga að nýrri brauðskipan, fækkun prestakalla og þjónandi presta. Spunnust sums staðar af hatrammar deilur, svo sem í Skagafirði, skrifar Kristmundur.

„Hér er, sem víðar, illa sótt kirkjan í tilliti til hins meira parts sóknarinnar. Annars væri ekki þörf á kirkju á Sjóarborg, stæði sú eina kirkja í miðju prestakallinu, t.d. á flötinni fyrir utan og neðan Skarð. Mætti sú kirkja verða fullvel megandi til að verða samboðin sinni ákvörðun, þegar Borgarkirkja væri með eignum sínum þar til lögð, en prestssetrið ætti að vera Veðramót, bæjarleið frá sjálfri kirkjunni,“ skrifaði Jón Reykjalín, prestur í Fagranesprestakelli árið 1840.

Sauðárkrókskirkja nýlega reist. Myndin tekin 1895.

Það var svo árið 1881 að séra Tómas Þorsteinsson lagði til á fyrsta héraðsfundi prófastsdæmisins, en lög voru sett árið áður sem skylduðu presta og safnaðarfulltrúa hvers prófastsdæmis, að koma saman einu sinni á ári á héraðsfund, að kirkjan á Sjávarborg yrði lögð niður, en ný reist í hennar stað á Sauðárkróki. Þá þegar voru uppi raddir um, að Fagraneskirkja færi sömu leið, þótt ekki væri hreyft að sinni, skrifar Kristmundur. Árið 1884 var „kirkjumálið“ enn til umræðu á héraðsfundi og fór svo að Sauðárkróksbúar fóru fram á þá breytingu á fyrri samþykkt að Fagraneskirkja yrði einnig lögð niður og allur sjóður hennar lagður til kirkjubyggingar á Sauðárkróki ásamt sjóði Sjávarborgarkirkju, einnig að allir sóknarmenn úr þeim sóknum sæktu síðan kirkju á Króknum og gyldu þangað kirkjugjöld sín. Kristmundur segir að nær allir íbúar Sjávarborgarsóknar hafi verið þessu samþykkir og einnig Skarðamenn en Reykstrendingar andsnúnir. Fór þó svo að endingu að tillagan var samþykkt en að því tilskyldu að „Fagraneskirkja skyldi standa og vera safnaðarkirkja, meðan hún þyrfti ekki aðgerðar við, og presti væri skylt að messa þar tiltölulega, meðan stæði“.

Til að gera langa sögu stutta varð nýja sóknin til við sameiningu Sjávarborgar- og Fagranessókna, og nær hún yfir Reykjaströnd, Gönguskörð, Sauðárkrók og Borgarsveit. „Ekki er vitað til víss, hvenær vinna hófst við kirkjusmíðina á Sauðákróki, aðgerð á grunni, sögun, plæging viðar, svo og önnur undirbúningsstörf. Ljóst er þó, að gengið hafði verið frá grunni undir kirkjuna og grind hennar frágengin í miðjum júnímánuði 1892,“ segir í bók Kristmundar en mikið kapp var lagt á að kirkjan kæmist upp fyrir lok ársins og komu margir að með vinnu sinni einkum Króksarar. „Borgsveitungar, Skarðamenn og Reykstrendingar þóttu öllu tómlátari.“

Á heimasíðu kirkjunnar kemur fram að kirkjuhúsið hafi stækkað með söfnuðinum, árin 1957 og 1958 var kirkjan stækkuð til austurs beggja vegna við turninn. Turninn endurbyggður og steyptur kjallari undir nýbygginguna. Fyrir hundrað ára afmæli kirkjunnar var hún svo endurbyggð að miklu leyti og lengd um tæpa fjóra metra til vesturs. Kirkjan var tekin í notkun á ný 9. desember 1990.

80 ára afmæli

En nú er komið að því að fagna tímamótanna og minnast þessarar löngu sögu kirkjunnar. „Já, við ætlum að halda upp á 130 ára afmæli Suðárkrókskirkju, sem var vígð 18. desember 1892 og var þá stórt og merkilegtt hús og rúmaði allan söfnuðinn á þeim tíma. Hún gerir það ekki lengur þrátt fyrir að hún sé ágætlega rúmgóð,“ segir sr. Sigríður Gunnarsdóttir sóknarprestur en eins og að framan greinir hefur kirkjan verið stækkuð í tvígang. „Svo á kirkjukórinn afmæli líka er 80 ára um þessar mundir, er að verða öldungur en líklega eru ekki margir kirkjukórar sem eiga sér svo langa sögu. Við ætlum að vera með hátíðarmessu á sunnudaginn, 27. nóvember, fyrsta sunnudag í aðventu, klukkan 14 en við höfum lengi verið með hátíðarmessu fyrsta sunnudag í aðventu.“ Sigríður segir að þar ætli nýi vígslubiskupinn, séra Gísli Gunnarsson, að predika og kirkjukórinn muni syngja bæði í messu og á örtónleikum sem hefjast strax að messu lokinni þar sem flutt verða lög eftir fyrrverandi organista kirkjunnar; Pétur Sigurðsson, Eyþór Stefánsson og Jón Björnsson. Þeim verður gert hátt undir höfði og minning þeirra heiðruð. Þegar það er frá verður farið fram í Ljósheima þar sem slegið verður upp mikil veisla og öllum boðið í veislukaffi og býst Sigríður við að eitthvað verði um ávörp í tilefni tímamótanna.

Vinna við endursmíði Sauðárkrókskirkju hófst í ágúst 1989.

„Þetta er löng og mikil saga sem er aðgengileg víða ef út í það er farið,“ segir Ingimar Jóhannsson, formaður sóknarnefndar. „Kirkjan er lítil og öllum þykir vænt um hana en þegar hún var byggð er hún eina samkomuhúsið í bænum og þar af leiðandi fóru fram söngskemmtanir þar líka,“ segir Ingimar og stendur það heima miðað við skrif Kristmundar í bókinni sem hér að framan greinir. „Fyrsta samkoman af því tagi vakti þó mikinn úlfaþyt, „kirkjuhneykslið“ á Sauðárkróki.“ Þarna var um söngskemmtun að ræða sem sennilega var haldin í tengslum við sýslunefndarviku og þótti vel heppnuð og um 200 manns sóttu. Þessi skemmtun fór hins vegar ekki vel í biskupinn yfir Íslandi sem las frétt um hana í Fjallkonunni og í kjölfarið sendi prófasti Skagafjarðarsýslu skammarbréf: „ … En að nota kirkjuna til að flytja þar söng, þar sem efni kvæðanna og sönglögin eiga ekkert skylt við sálmasöng og andleg ljóð, verði ég að álíta ótolhlýðilegt og ósamrýmanlegt við vígslu kirkna, sem fráskilur þær allri veraldlegri notkun og helgar þær sérstaklega til þjónustu við Drottinn.“

115 ára afmæli

Aldraðir Skagfirðingar á samkomu í Safnaðarheimilinu
skömmu eftir opnun þess.

Halda má áfram með tímamót því hús safnaðarheimilisins er byggt 1907 og er þá 115 ára um þessar mundir. Eins og alkunna er þjónaði það hlutverki sjúkrahúss til ársins 1961 en kirkjan eignast húsið 1965. „Þá er strax farið að vinna að því að útbúa það sem safnaðarheimili og aðstöðu fyrir ýmislegt. Þá hefst má segja nýr hluti af safnaðarstarfi með tilkomu þess,“ segir Ingimar. Ávallt hefur mikil starfsemi verið í húsinu þó mikið hafi breyst með árunum. „Hún var mikið meiri hér áður fyrr. Hér upphófst t.d. starf sem síðar varð Félag eldri borgara en sú starfsemi fluttist síðar annað og æskulýðsfélagið sem flutti sig í félagsmiðstöð í Gagnfræðaskólann og er nú í Húsi frítímans,“ segir Ingimar.

Safnaðarheimilið á Sauðárkróki, 1992.

Nýlega var aðgengi hreyfihamlaðra stórbætt við safnaðarheimilið þar sem lagður var rampur vestan við húsið og útbúinn inngangur í salinn og eru þau Ingimar og Sigríður sammála um að vel hafi til tekist. Þó eru óleyst lóðamál sem hefur gert það að verkum að ekki hefur verið hægt að gera bílastæðii fyrir fatlaða. Margt hefur verið lagfært innandyra og segir Ingimar drauminn vera að koma húsinu í upprunalegt horf hvað útlit varðar og nefnir sem dæmi að gaman væri að taka hlerana frá kjallagluggunum og fjarlægja viðbyggingu að vestan en hún er seinni tíma viðbót. Tvisvar hefur verið byggt við húsið, sjúkrastofur, eða salurinn að sunnan, 1922, og síðari upp úr 1940 þegar stigahús var byggt sem var ætlað ráðskonunni, sem var á efri hæðinni, svo hún þyrfti ekki að ganga um spítaladyrnar.

Örtónleikar

Organistar og tónskáld,
Eyþór Stefánsson,
Jón Björnsson og
Pétur Sigurðsson.

Eins og áður hefur komið fram verða haldnir örtónleikar sem smá viðbót við hátíðarmessuna á sunnudaginn og prógrammið tileinkað þriggja heiðursmanna sem starfað hafa sem organistar kirkjunnar og getið sér orð sem tónskáld á landsvísu. Þar mun Helga Rós Indriðadóttir stjórna kirkjukórnum og syngja með. „Ég held að það hljóti að vera svolítið merkilegt að þeir hafi allir verið semjandi og gaman að geta haldið því á lofti. Við ætlum að gera þessu skil og aðeins verður hlaupið á sögu þessa manna, hvenær þeir voru starfandi við kirkjuna og smá kynning á þeim,“ segir Davíð Jóhannsson, formaður kórsins sl. fjögur ár. „Það eru um fimm ár síðan Rögnvaldur handrukkaði mig í kórinn en í dag eru í honum um 25 manns. Það verður að segjast eins og er að það er örlítill barningur með endurnýjun, sérstaklega karlmenn. Við erum mjög þunnir í karlaröddunum og hefur löngum verið,“ viðurkennir hann og bætir við að ef einhver sé áhugasamur að prófa að syngja með kórnum má hafa samband. Aðspurður um ástæðu þess, svarar hann:

„Maður veltir því fyrir sér í þessu sönghéraði hvar endurnýjunin er. Ég gæti trúað að margir haldi að þetta sé mikil binding, sem það er í sjálfu sér ekki. Því betur sem svona kór er mannaður, því betra, þá munar ekki eins mikið um hvern og einn sem kemst ekki. Eins og núna eru karlaraddirnar komnar niður í þrjá í hverri rödd og þá má varla við að einhvern vanti,“ segir hann og Ingimar skýtur inn í að þeir séu einnig töluvert farnir að reskjast. „Sem betur fer þó að menn séu farnir að reskjat þá eru þeir í fínu formi þannig að við teljum að við séum að gefa okkar besta í þetta,“ bætir Davíð við. Fastar æfingar eru einu sinni í viku, á fimmtudagskvöldum, og eitthvað lausra yfir sumartímann þannig að fólk kemst í burtu ef þarf. Sigríður segir félagsskapinn mjög skemmtilegan og fleira gert en að syngja. því nokkuð er ferðast bæði innan- og utanlands. „Við syngjum líka þessa föstu tvenna tónleika á ári, aðventukvöld og á kirkjukvöldi í Sæluviku þannig að það kemur skemmtilegt léttmeti með þessu í bland. Svo er það eins og þeir vita sem hafa starfað í kór, hvað þetta er góð núvitund, að líða inn í söng einhverja daga í viku,“ segir Davíð sem ítrekar vilja sinn að fá fleiri í kórinn.

35 ára afmæli

Við stofnun Kirkjukórs Sauðárkróks 1942.

Stjórnandi kórsins og organisti er Rögnvaldur Valbergsson, og erum við þá komin að enn einum tímamótunum þar sem hann hefur starfað við það í 35 ár. „Ég byrjaði haustið 1985 að leysa af og ´87 var ég ráðinn eftir fráfall Guðrúnar Eyþórs. Þetta hefur verið ágætur tími,“ segir Rögnvaldur. Hvort einhverjar breytingar hafi átt sér stað á þessum tíma segir hann þær alltaf hægar í svona umhverfi en nú nýverið kom út ný sálmabók sem hafi breytt ýmsu. „Þar eru nýir sálmar og var sungið upp úr henni í fyrsta skiptið síðast sunnudag [13. nóv.]. Þetta er mikil viðbót við eldri sálma þar sem um 150 sálmar bættust við og eru þá í henni nálægt 1000 sálmar í allt.“ Davíð laumar því að að nú sé aðeins krítískt ástand í kórnum þar sem númerin á sálmunum breyttust en margir hafi kunnað þau utan að. Upplýsir hann að Heims um ból sé ekki lengur númer 82.

Breytingar í pípunum

Þegar kirkjan var endurbyggð árið 1990 var gamla pípuorgelinu skipt út fyrir nýtt stafrænt orgel og segir Rögnvadur einhverja hafa verið gagnrýnir á það, en lætur þess getið að það hafi aldrei bilað. Orgelið er 30 radda og fullyrðir Rögnvaldur að ef það væri pípuorgel kæmist það ekki fyrir á kirkjuloftinu. „Þetta er í raunini mjög stórt hljóðfæri. Ef við hugsuðum það þannig að þetta væri pípuorgel og það þyrfti að stilla að lámarki einu sinni á ári, eins og er gert, þá hefur þetta margborgað sig. Miðað við rafeindahljóðfæri var þetta mjög dýrt á sínum tíma, með dýrustu rafeindahljóðfærum sem smíðuð hafa verið,“ segir hann en orgelið sem var fyrir var fótstigið austur-þýskt sem Eyþór lét smíða sem fyrirtækið hafði aldrei gert áður, eina eintakið. „Þegar það var tekið niður kom í ljós að þetta var samansafn héðan og þaðan.“

Elsti legsteinn í Sauðárkrókskirkjugarði.

Það eru ekki mörg ár síðan að sá háttur var tekinn upp að færa útfarir frá laugardögum yfir á virka daga og segir Ingimar það stærstu breytingar í seinni tíð en það er sú þróun sem hefur verið víða um landið. Þau Sigríður og Ingimar segja að þetta hafi fljótt komist upp í vana og ekki verið kvartað yfir. Ingimar segir upphafið að því að þetta breyttist vera að erfitt var orðið að manna í kirkjugarðinum á laugardögum en margir koma að hverri útför. „Við ákváðum þarna, af því að það gekk illa að manna, að jarða ekki á laugardögum yfir sumartímann. Svo þegar sumarið var liðið hafði þetta gengið það vel að ákveðið var að halda þessu áfram og fólk var ekkert ósátt við það,“ útskýrir hann.

Fleiri stórar breytingar bíða handan hornsins því brátt líður Sauðárkróksprestakall í skaut fortíðarinnar því frá 1. janúar nk. tekur til starfa Skagafjarðarprestakall þar sem þrír prestar munu sjá um prestþjónustu í Skagafirði í stað fjögurra og segir Sigríður það verða áskorun að sinna því. „Það verður fróðlegt að sjá hvernig þetta muni þróast, eitt prestakall og 19 sóknir. Þetta er áskorun en sóknarmörkin hafa haldist hingað til sem miðuðust við það að menn áttu að geta farið til kirkju, gangandi eðað ríðandi, innan einhvers tiltekins tíma eða án þess að þurfa yfir mannskæð vatnsföll. Þær eru missterkar þessar sóknir og allar bornar uppi með sjálfboðaliðum. Sem betur fer þykir Skagfirðingum vænt um kirkjuna sína og eru mjög tryggir.“ Í Skagafirði eru alls 24 kirkjur þar sem messað er a.m.k. einu sinni á ári eins og í Sjávarborgarkirkju í Borgarsveit, bænhúsinu í Gröf á Höfðaströnd, Knappsstaðakirkju í Fljótum og á Ábæ í Austurdal.

Í lokin er vert að minna aftur á hátíðarmessuna og vonast Sigríður til þess að allir vinir og velunnarar kirkjunnar fjölmenni og fagni með þeim sem standa að viðburðinum næsta sunnudag.